METİN VE METİN TÜRLERİ

METİN NEDİR?

Ana fikre, temel düşünceye sahip olan sözcelere metin denir. İletişimin yapı taşlarından biridir.

METİN TÜRLERİ NELERDİR?

METİN TÜRLERİ / TİPLERİ

İki tür metin vardır, birincisi okuyucuda metni yaşatacak olan kurgusal metinler; ikincisi ise bir hayat birikiminden elde edilerek yazılan öğretici yazılardır.

YAZARIN METİN YAZMADAKİ AMACI

·         Anlatma isteği

·         Betimleme yapma ihtiyacı

·         Kanıtlama ve eleştirme isteği

·         Bilgi verme

·         Esin verme, öneride bulunma

·         Düşüncesini söylemek istemesi

·         Haber verme vb…

 

HİKÂYE EDİCİ (ÖYKÜLEYİCİ) METİNLER

Bu metinlerde konu dizilimi önemlidir. Giriş, gelişme ve sonuç kısımlarından oluşur. Çocukların dil gelişimine katkısı vardır. Okuyanın; okuduğunu anlama, yorumlama , açıklama, örgütleme gibi becerilerini geliştirir.

BİLGİ VERİCİ METİNLER

Bilgi vermek üzere yazılmış metinlerdir.

METİNSELLİK ÖLÇÜTLERİ

Bağdaşıklık: Metindeki tümcelerin birbiri ile olan bağlantı durumlarıdır. Metin bu bağıntılar sayesinde ortaya çıkar.

Tutarlılık: Metnin başından sonuna kadar belirtilenlerin önceki anlatımlarla çelişmemesidir. Söylenenin tersinde bir yargı söylenmemesidir.

Amaçlılık: Yazarın yazma amacını okuyucuya verebilmesidir.

İkna Edicilik: İnandırıcı olmaktır. İyi bir metin okuyucu ikna etmelidir. Yazılanların gerçek olduğunu hissettirmelidir.

Bilgilendiricilik: Okuyucuya dengeli bir biçimde eski ve yeni bilgilerin sunulmasıdır.

Duruma Uygun Olma: Konu, yazarın yazma amacı, metin türü ve okuyucu kitlesine uygun anlatım seçilmesidir.

Metinlerarasılık: Alıntılar mozaiğidir. Her metnin bir önceki metinle ilişkisi vardır. Okuyucunun okurken diğer metinlerle ilişkisini kavraması metinlerarasılıktır.

METİN ÖĞRETİMİNDE BAŞKA METİNLERDEN YARARLANMA

 

Aynı konu ve tema çerçevesinde yazılan metinlerin çeşitliliği konusunda öğrencilere bakış açısı kazandırmak mümkündür.

METİN ÜRETİMİNDE BAŞKA METİNLERDEN YARARLANMA

Farklı açılardan aynı resme bakmayı sağlar. Yorum gücünü geliştirir.

METİN ÜRETİMİNİN GENEL EVRELERİ

·         Amaç saptanır.

·         Söylem tasarlanır.

·         Düşünceler oluşturulur.

·         Kavram ağı kurulur.

·         Dilsel göstergeler seçilir.

·         Metin düzeyinden dilsel kodlamaya geçilir.

·         Metin seslendirilir/ yazılır.

METİN TÜRLERİ

Edebi- kurmaca ve öğretici- bilgi verici olarak ikiye ayrılır.

YAZILI ANLATIM TÜRLERİ/ EDEBÎ TÜRLER

Göker bu anlatım türlerini üç başlıkta incelemiştir.

1.       Bilgiyi ön planda tutan türler: Öğretme amacı olan metinlerdir. (Fıkra, deneme, anı, bildiri, makale…)

2.       Duyguyu ön planda tutan türler: Bu metinlerin amacı insanların duygu ve düşüncelerini etkilemektir. ( roman, tiyatro, şiir…)

3.       Pratik amaçlı türler: Pratik bilgiler vermeyi amaçlar. (rapor, mektup, tutanak…)

KİTAP TANITIMI

Kitapları tanıtan yazılardır.

DÜŞÜNCE DEĞERİ OLAN YAZILAR

HABER

Toplumu bilgilendirmek için yazılan yazılardır. Başlığı dikkat çekici, dili de yalın olmalıdır.

MAKALE

Bir konu hakkında bilgi vermek ve bir düşünceyi savunmak amacıyla yazılır. Konu kısıtlaması yoktur. Düşünceye dayalı metinlerdir. İnandırıcı olmalıdır.

BİLİMSEL MAKALE

Araştırma veya incelemeye dayanır. Bilimsel konuları açıklamak için uygundur.

FIKRA

Günlük ve toplumsal olay konu alınır. Kısa ve detaysızdır. Düşünsel bir planla yazılır. Kanıtlanacak düşünce yoktur sadece görüş içerir. Dili sadedir.

ELEŞTİRİ (TENKİT)

Bir sanat eserinin ya da sanatçının asıl değerini ortaya çıkartan yazılardır. Yazarın sübjektif olması, taraf tutmayıp, karalama politikaları da gütmeden sanatı ve sanatçıyı eleştirmesi gereklidir. Eser değerlendirirken düşünceler o esere dayalı yazılmalıdır.

DENEME

Yazarın iddiasız bir tutumla düşüncelerini dile getirdiği, genellikle söyleşi tarzında olan yazılardır. Yazar kendini rahat hissettiği şekilde yazar, ispatlar bulunmaz. Söz oyunları olabilir.

SÖYLEŞİ

Gündelik konular karşılıklı konuşuyormuşçasına yazılır. İçten, samimi bir yazıdır. Her konuda yazılabilir.

RÖPORTAJ

Gözlem ve araştırmaların sunulduğu gazete yazılarıdır. Fotoğraf eklenebilir.

GEZİ YAZISI

Yazarın gezdiği yerlerin daha önce ele alınmayan yönlerini anlattığı yazılara gezi yazısı denir. Gözlem önemlidir. Resim veya fotoğraf kullanılabilir.

ANI (HATIRA)

Yazar, geçmişte yaşadığı olayları anlatır. Geçmiş konu alındığı için tarihle alakalıdır. Olaylar olduğu gibi anlatılmalıdır. Yanlış bilgi verilmemeli samimi bir kalemle yazılmalıdır.

GÜNLÜK (GÜNCE)

Yazar; kendinin dostudur. Kendi anlatır, kendi dinler. Gün içinde yaşadıklarını anlatır. Öğrencilere yazma alışkanlığı günlük ile kazandırılabilir.

BİYOGRAFİ (YAŞAM ÖYKÜSÜ)

Yaşamında iz bırakmış insanların hayatlarını, eserlerini, dünyaya kazandırdıklarını anlatan yazılardır. Kronolojik ve tarafsız yazılmalıdır.

OTOBİYOGRAFİ (ÖZ YAŞAM ÖYKÜSÜ)

Yazar kendi hayatını kaleme alır. Olabildiğince nesnel yazılmalıdır. Okuyucu bu yazıları okuyarak kendi hayatını şekillendirmeden yaşananlardan ders çıkartabilir.

SANAT DEĞERİ OLAN YAZILAR

ŞİİR

Duyguların yoğun olarak verildiği, estetik duruşu olan yazı türüdür. Söz sanatlarına bolca rastlanır. Etkileyici ve vurucu olmalıdır.

ÖYKÜ

Yaşanan veya yaşanması muhtemel olayların kurgulandığı yazı türüdür. Yer, zaman, karakterler ve olay bu metinlerin ögeleridir. Konu kısıtlaması yoktur. Olaylar plan çerçevesinde okura sunulur. Anlatım samimi ve yalın olmalıdır.

KURMACA METİNLERDE KARAKTER (KAHRAMAN)

Metnin içinde geçen olay ve durumları yaşayan kişilerdir. Hareketli veya durağan olabilirler.

ROMAN

Öykünün genişletilmiş halidir. Mekan ve karakterce daha zengin olabilirler. Planla yazılır. Mantık çerçevesinde metinsellik ölçütleri dikkate alınarak yazılmalıdır. Hareketli, canlı, akıcı olmalıdır. Okuyucuyu sıkmamalıdır.

MASAL

Gerçeküstü metinlerdir. Gerçeküstü yer, zaman olay ve karakterler bulunur. Çocukların hayal evrenini genişletmek için yazılmışlardır. Kültürel olarak da değerleri büyüktür.

FABL

Kahramanları hayvanlar ya da bitkiler olan, ders verici nitelikle yazılan yazılardır. İntak ve teşhis sanatı bolca kullanılır. Her yaştan okuyucusu olmasıyla birlikte genellikle çocuklar için genişletilmiş bir yazı türüdür. Hem düzyazı hem de şiir biçiminde olabilir.

TİYATRO

Olaylar sözlerle, konuşmalarla aktarılır. Öğretici nitelik taşıyan metinlerdir. Konuşma diliyle yazılır. Hem eyleme hem sözlere dayanır. Üç türü vardır; dram, komedi, trajedi. Kültür ve sanatın harman halidir.

YAZIŞMALAR

Özel ve resmi olmak üzere ikiye ayrılır. Özel yazışmalar; mektup, davetiye, tebrik kartları vs yazılardır. Resmi yazışmalar ise; dilekçe, tutanak, rapor vs yazılardır.

DİLEKÇE

Bir konu hakkında kuruluşlara, resmi ya da özel kurumlara şikayet veya isteklerimizi iletmek amacıyla yazdığımız yazılardır.

MEKTUP

Kişi veya kuruluşların haberleştikleri yazı türüdür. Aralarında mesafe olan insanların kullandığı haberleşme araçlardan biridir. Yalın bir dil, içten, samimi bir üslup ile yazılmalıdır. Özel, resmi ve iş mektupları olarak üçe ayrılır.

Özel mektup, kişilerin haberleşmek, bilgilendirmek için yazdığı mektuplardır. Çoğunlukla aile ve akran çevresine yazılır.

Resmi mektuplar, kişilerin kamu kuruluşlarıyla haberleşmesini sağlar.

İş mektupları, kuruluşlara talep için yazılan mektuplardır.

Turnitin benzerlik oranı %0'dır.